Το νέο γερμανικό παίγνιο και η ευρωπαϊκή εντροπία

Η ευρωπαϊκή ηγεσία δεν φαίνεται να έχει σχέδιο διάσωσης του κοινού εγχειρήματος της Ευρώπης. Διαθέτει μόνο βραχυπρόθεσμους αυτοσχεδιασμούς προσωρινής αποτελεσματικότητας. Το σκηνικό που εχει διαμορφωθεί είναι σκοτεινό. Βρισκόμαστε μπλεγμένοι σε ένα πυκνό δίκτυο ιδεολογικού δογματισμού των πολιτικών ελίτ, ηγεμονικής γερμανικής εθνοπολιτικής, πανίσχυρων υπερεθνικών χρηματοοικονομικών κέντρων, αυξανόμενου συντηρητισμού και θηριώδους οικονομικής κρίσης. Με όρους φυσικής θα μιλούσαμε για κατάσταση εντροπίας. Οι παλαιοί συσχετισμοί δυνάμεων που διατηρούσαν μια σχετική ισορροπία έχουν αρχίσει και φθείρονται. Ο γερμανικός δυναμισμός θεωρεί ιστορική του ευκαιρία να υπερισχύσει στην Ευρώπη. Είναι η τρίτη απόπειρα μέσα σε εκατό χρόνια, με τις δύο προηγούμενες να έχουν αποτύχει τελείως αυτοκαταστροφικά. Στα ιστορικά αυτά συντρίμμια θεμελιώθηκε, ως γνωστόν, η νέα Ευρώπη. Και αυτή, όμως, απειλείται εξίσου από την τευτονική ρωμαλεότητα, η οποία εκπλήσσει [όσο ακριβώς τρομάζει] με την ορμή που την διακρίνει. Στις παρούσες συνθήκες φυσικά ένας πόλεμος τύπου εικοστού αιώνα ειναι απίθανο να υπάρξει. Κανένας εχέφρων ευρωπαϊκός νους δεν φαίνεται να μπορεί καν να σκεφτεί με τέτοιους όρους. Οπως, άλλωστε, εχει επισημάνει ο Τζων Ρωλς, κορυφαίος θεωρητικός του πολιτικού φιλελευθερισμού, ο εικοστός αιώνας ήταν μεν ένας αιματοκυλισμένος αιώνας με αμέτρητους πολέμους, αλλά ούτε ένας εξ αυτών δεν διεξάχθηκε μεταξύ κοινοβουλευτικών δημοκρατιών!

Αυτός, όμως, είναι και ο αληθινός κίνδυνος. Σε μια περίοδο παρόμοιων κοινοβουλευτικών συνθηκών σε ολόκληρη την Ευρώπη, όπου για πρωτη φορά στην ιστορία της Γηραιάς Ηπείρου δεν υπάρχει ούτε ένα απολυταρχικό καθεστώς, οι όροι του γερμανικού παιγνίου διεξάγονται πια με νέο ιστορικό τρόπο. Οι περισσότερες ευρωπαϊκές οικονομίες έχουν αιχμαλωτιστεί στην παγίδα των ελλειμμάτων [είτε προϋπολογισμού είτε ισοζυγίου πληρωμών είτε και των δύο] που ανατροφοδοτείται από τη λιτότητα που οι ίδιες αντιμετωπίζουν. Εχουν ανάγκη περισσότερο παρά ποτέ την αντιστροφή των χρηματοροών, αλλά κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατόν να υπάρξει σε συνθήκες ευρωπαϊκής ύφεσης. Οι μόνες δυνάμεις που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην ανατροπή της κατάστασης είναι η ΕΚΤ και η Γερμανία. Διότι είναι οι μόνες οντότητες που διαθέτουν πλεονάζουσα ρευστότητα. Η Γερμανία για να συμβάλει, έστω στο βαθμό που μπορεί, θέλει πρώτα να εξαναγκάσει τις υπόλοιπες χώρες σε οικονομικό και θεσμικό εκγερμανισμό, ώστε αυτές να εναρμονιστούν με το τευτονικό όραμα. Είναι προφανές πως οι αδύναμες εθνικές οικονομίες, μολονότι δεν το επιθυμουν, σύρονται αδύναμες προς τα εκεί. Η ΕΚΤ, από τη μεριά της, λειτουργεί αποκλειστικά με βάση τις αγορές και βρίσκεται εγκιβωτισμένη στο νεοφιλελεύθερο καταστατικό της ρόλο, που είναι η διατήρηση της σταθερότητας τιμών και τραπεζικού συστήματος. Το ευρωπαϊκό μεταπολεμικό όνειρο των λαών της ηπείρου φαίνεται να ψυχορραγεί, μεσα σε ένα κόσμο που το έχει μεγάλη ανάγκη, ίδια όπως και τοτε, μετά δηλαδή το τέλος του δευτερου παγκοσμιου πολέμου.

Όπως παρατήρησε πρόσφατα κι ο Γιούργκεν Χαμπερμας, βρισκόμαστε σε μια κατάσταση όπου “λιγότερη δημοκρατία είναι καλύτερη για τις αγορές”. Σε ένα αναδυόμενο πολυ-πολικό πλανήτη ο διεθνής ανταγωνισμός είναι οξύτατος και πυρετώδης. Οι κοινωνικές ανισότητες αυξάνουν τόσο ενδοκρατικά όσο και διακρατικά, οι φωνές για κοινωνική δικαιοσύνη, για αναδιανομή και -κυρίως!- για αλλαγή “παραδείγματος” είναι έντονες και δεν μπορούν να αποσιωπηθούν. Ωστόσο, οι εθνικές οικονομίες δεν εχουν περιθώρια για κατι τέτοιο, καθώς θέλουν να διαφυλάξουν τις οικονομικές δυνάμεις για τις μεγάλες μάχες. Τα δε χρηματο-οικονομικά κέντρα, ως εκ της φύσεως τους, διαβλέπουν παντού μόνο ευκαιρίες κι ουδέποτε κόστος, παρεκτός κι αν τούτο είναι καθαρά λογιστικό. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο είναι σαφές πως η γερμανική οικονομία [προσφάτως υποσκελισμένη από την κινέζικη σε επίπεδο εξαγωγών] δεν μπορεί να κινείται με όρους έθνους κράτους. Ακόμη κι εκείνη είναι πολύ μικρή για κάτι τέτοιο. Μόνη της διέξοδος συνεπώς εμφανίζεται η μετατροπή της ευρωδομής σε γερμανική ενδοχώρα.

Επειδή όμως, όπως είπα ήδη, ο γερμανικός σχεδιασμός γίνεται με οικονομικά και γεωπολιτικά κριτήρια, δεν μπορεί παρά να ενεργοποιήσει τους μηχανισμούς εντροπίας. Η Ευρώπη παραμένει εν τέλει πολυπολιτισμική και πολυεθνική. Η αξία της είναι ο πλουραλισμός της. Η αλλαγή συσχετισμών και όρων μπορεί να είναι ευσταθής μόνο σε δημοκρατική και οικειοθελή βάση. Σε τελική ανάλυση, δεν υφίσταται μία εδραία ευρωπαϊκή συνείδηση, μολονότι αυτό είναι το σπουδαίο, ιστορικό και ελπιδοφόρο εγχείρημα της Ε.Ε.. Αλλά και τουτο να ίσχυε, ώστε σε αυτήν την υπερ-εθνική ταυτότητα να υπόκεινται [χωρίς να εξαφανίζονται] οι εθνικές, το ζήτημα είναι άλλο. Δεν είναι το γερμανικό όραμα εκείνο που μπορεί να υποκαταστήσει αυτήν την ευρωπαϊκή συνείδηση, εκείνο που μπορεί να ενώσει δηλαδή, ώστε η Γερμανία να προχωρεί και οι υπόλοιποι απλώς να συμμερίζονται και να συνοδεύουν…

Συνεπώς, όσο επιμένει η γερμανικής κοπής κεντρομόλος πολιτική τόσο θα ενισχύονται εθνικές κεντρόφυγες δυνάμεις. Κι αυτό είναι ανησυχητικό από κάθε άποψη.

Ευχαριστώ για τη φιλοξενία

Καλαφάτης Γιάννης