Το σύμπαν του διαδικτύου

Αλήθεια, θα μπορούσε κανείς να φανταστεί τη ζωή του χωρίς το διαδίκτυο; Δεν μιλάμε για τις ημέρες που θα επισκεφτείς το χωριό σου ή θα πας τις καλοκαιρινές σου διακοπές και θα επιλέξεις να «αποτοξινωθείς» για λίγο από το ίντερνετ. Μιλάμε για μια ζωή χωρίς άμεση πρόσβαση σε ατέλειωτες πληροφορίες, χωρίς επικοινωνία με ανθρώπους και οργανισμούς σε όλα τα μήκη και πλάτη της υφηλίου. Σίγουρα αν δεν υπήρχε το διαδίκτυο, η ζωή μας θα ήταν εντελώς διαφορετική σήμερα.

Το όχι και τόσο μακρινό 1989 ο Βρετανός επιστήμονας Τιμ Μπέρνερς Λι ξεκίνησε να κάνει πράξη μια ιδέα που θα άλλαζε τον κόσμο: τον παγκόσμιο ιστό. Το World Wide Web. Από τον αρχικό παγκόσμιο ιστό (Web 1.0) φτάσαμε στον Web 2.0 και τα υπόλοιπα ανήκουν στην ιστορία.

Τι είναι το World Wide Web; Πρόκειται για ένα ανοιχτό σύστημα διασυνδεδεμένων πληροφοριών και πολυμεσικού περιεχομένου που επιτρέπει στους χρήστες του διαδικτύου να αναζητήσουν πληροφορίες μεταβαίνοντας από το ένα έγγραφο στο άλλο. Κάθε δικτυο-δομική μονάδα του διαδικτύου αποτελείται από συνδεδεμένους υπολογιστές σε τοπικό επίπεδο. Αυτά τα δίκτυα συνδέονται με τη σειρά τους σε ευρύτερα δίκτυα, όπως εθνικά και υπερεθνικά.

Η τεχνολογία του ιστού καθιστά δυνατή τη δημιουργία υπερκειμένων, δηλαδή τη διασύνδεση πάρα πολλών μη ιεραρχημένων στοιχείων που παλαιότερα ήταν απομονωμένα.

Τα στοιχεία αυτά μπορούν να πάρουν και άλλες μορφές πέραν του γραπτού κειμένου, όπως εικόνας και ήχου.

Ένα δίκτυο – παγόβουνο 

Για να κατανοήσουμε καλύτερα το ίντερνετ, ας το σκεφτούμε –όπως συχνά συμβολίζεται άλλωστε– σαν παγόβουνο. Μπορεί να μας φαίνεται τεράστιο κρίνοντάς από την επιφάνειά του, αλλά το 90% του όγκου του βρίσκεται κάτω από το νερό. Κάπως έτσι είναι και το ίντερνετ. Υπάρχει η επιφάνειά του, δηλαδή ένα κομμάτι που είναι ανοιχτό και προσβάσιμο σε όλους, αλλά υπάρχει και ένα κομμάτι αρκετά μεγαλύτερο στο οποίο δεν έχουν πρόσβαση όλοι.

Ας κάνουμε τα πράγματα πιο απλά. Οι ιστοσελίδες που χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας, π.χ. Google, Facebook, Gmail, YouTube κ.ά., βρίσκονται στο κομμάτι του διαδικτύου που ονομάζουμε surface web ή αλλιώς common web, στην επιφάνεια δηλαδή του διαδικτύου. Η πρόσβαση γίνεται με τους γνωστούς φυλλομετρητές browsers (π.χ. Google Chrome, Mozilla Firefox κ.ά.) και οι σελίδες που υπάρχουν εντοπίζονται από οποιαδήποτε μηχανή αναζήτησης (όπως της Google).

Ο επιφανειακός ιστός παρέχει σχετικά μικρή ανωνυμία και οι περισσότεροι ιστότοποι ταυτοποιούν τους χρήστες μέσω της διεύθυνσης IP. Αν και δεν μπορούμε να δώσουμε με ακρίβεια συγκεκριμένο αριθμό, λέγεται ότι το surface web περιέχει περίπου 19 terrabytes πληροφορίας.

Deep Web

Το κομμάτι του παγόβουνου που είναι «βυθισμένο στο νερό» είναι το deep web. Σε γενικές γραμμές αναφερόμαστε στο υποσύνολο του διαδικτύου που δεν μπορεί να εντοπιστεί από τις μηχανές αναζήτησης. Τέτοιο είναι ας πούμε το προσωπικό μας e-mail, το διαχειριστικό κάποιας σελίδας της οποίας είμαστε χρήστες, η σελίδα όπου βάζουμε τον προσωπικό μας κωδικό για να συνδεθούμε, όπως π.χ. στο Facebook, στο e-banking μας κ.ά. Ειδικότερα, όπως εξηγούν στο Hot Doc εξειδικευμένοι επαγγελματίες που θέλησαν να διατηρήσουν την ανωνυμία τους, «το deep web είναι οτιδήποτε δεν περνά στο πρωτόκολλο του παγκόσμιου ιστού».

Πρακτικά, κάθε φορά που ανοίγουμε τον υπολογιστή μας, το τάμπλετ ή το κινητό μας και μπαίνουμε στο ίντερνετ επισκεπτόμαστε τουλάχιστον μία σελίδα που ανήκει στο λεγόμενο deep web. Σύμφωνα με διάφορες μελέτες, έχει υπολογιστεί ότι στο deep web περιέχονται περίπου 7.500 terrabytes, δηλαδή σχεδόν 400 φορές περισσότερα δεδομένα σε σύγκριση με το surface web.

Dark Web

Αρκετοί είναι αυτοί που συγχέουν το deep web με το dark web θεωρώντας πως είναι ακριβώς το ίδιο. Αυτό φυσικά δεν ισχύει. Το dark web είναι μέρος του deep web. Οπως εξηγούν στο Hot Doc επαγγελματίες ασφάλειας και έρευνας στο διαδίκτυο, «το dark web είναι μια σκοτεινή περιοχή του deep web». Ένα μικρό υποσύνολό του. Στο dark web, λόγω του πολυεπίπεδου συστήματος κρυπτογράφησης που το χαρακτηρίζει, οι ταυτότητες και οι τοποθεσίες των χρηστών παραμένουν κρυφές. Ως αποτέλεσμα, ο εντοπισμός τους είναι εξαιρετικά δύσκολος από τις αρχές. Γι’ αυτό τον λόγο ορισμένοι εκμεταλλεύονται το dark web για να παρανομήσουν. Μπορεί κάποιος να βρει, μεταξύ άλλων, σελίδες που πωλούν ναρκωτικά, σάιτ μαύρης αγοράς, σελίδες που παρέχουν υπηρεσίες πλαστογράφησης και άλλες απάτες, χάκερ, σκληρή πορνογραφία, παιδική πορνογραφία, πληρωμένους δολοφόνους κ.ά.

Δεν είναι όμως το σύνολο του dark web παράνομο ή εξ ορισμού κακό. Στο dark web βρίσκουν χώρο και δρουν ανώνυμα ακτιβιστικές ομάδες. Μπορούν να μιλήσουν και να δώσουν στοιχεία οι πλέον σημαντικοί μάρτυρες σε παράνομες και εγκληματικές υποθέσεις, οι γνωστοί whistleblowers. Το δημοσιογραφικό σάιτ έρευνας The Intercept, οι «New York Times», ο «Guardian» κ.ά. προσφέρουν τη δυνατότητα σε πιθανές δημοσιογραφικές πηγές να στείλουν με ασφάλεια και κυρίως ανώνυμα τις πληροφορίες τους. Υπάρχουν ιστολόγια με ελεύθερες απόψεις ανωνύμων που ενώνουν τις φωνές τους εναντίον ενός αυταρχικού καθεστώτος. Οργανώνονται κινήματα, ομάδες κ.ά. που σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση θα είχαν συλληφθεί ή ακόμη και εκτελεστεί. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι ακόμη και σήμερα το μεγαλύτερο μέρος του dark web είναι πραγματικά άγνωστο στις επίσημες αρχές και στη συντριπτική πλειονότητα των χρηστών του διαδικτύου. 

* Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο τεύχος 173 του περιοδικού HOT DOC