Ουσίες και αδυναμίες στον μεσοπόλεμο

Πριν από λίγα χρόνια ο Δημήτρης Γ. Υφαντής, κοινωνιολόγος, επιστημονικός υπεύθυνος του τμήματος Ερευνας – Εκπαίδευσης του 18 Ανω, βρέθηκε στα υπόγεια τριών ψυχιατρείων αναζητώντας υλικό για την εκπόνηση της διδακτορικής του έρευνας με θέμα την εξάρτηση από ουσίες στην Ελλάδα του μεσοπολέμου. Μέσα από τους ξεθωριασμένους φακέλους των αρχείων του Δρομοκαΐτειου Θεραπευτηρίου, του Αιγινήτειου και του Δημόσιου Ψυχιατρείου (Δαφνί) ήρθε σε επαφή με ιστορίες ανθρώπων που εισάχθηκαν για θεραπεία σε αυτά τα ιδρύματα την εποχή που η τοξικοεξάρτηση ταυτιζόταν με την ψυχική ασθένεια. Λίγο καιρό μετά την κυκλοφορία της έρευνας «Τοξικομανία δι’ ηρωίνης – Η χρήση ουσιών στην Ελλάδα του μεσοπολέμου» από τις Εκδόσεις Αγρα, το σπάνιο φωτογραφικό υλικό που εντόπισε έρχεται σε επαφή με το ευρύ κοινό μέσα από την εικαστική εγκατάσταση «Αυτό που δεν βλέπουμε μας κοιτάζει» του Ηλία Πούλου, η οποία παρουσιάζεται στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου. 

Η έρευνα στα ψυχιατρεία

Στόχος της έρευνας του Δ. Υφαντή είναι η ανάδειξη της ιστορικότητας του φαινομένου της εξάρτησης στην Ελλάδα, καθώς όπως λέει ο ίδιος «στην εποχή μας υπάρχει μια τάση αποϊστορικοποίησης γεγονότων, καταστάσεων, φαινομένων κ.λπ. Κάποιοι μάλιστα μιλούν για το τέλος της Ιστορίας. Τέτοιου τύπου προσεγγίσεις είναι πολύ φυσικό να καταλήγουν σε μονόπλευρες εκτιμήσεις, συμπεράσματα και προτάσεις για ζητήματα που μας απασχολούν και σήμερα. Εξάλλου ανατρέχουμε στο παρελθόν επειδή μας ενδιαφέρει το παρόν». Στο ερώτημα γιατί επέλεξε να ασχοληθεί με τη συγκεκριμένη εποχή απαντά: «Η τοξικομανία δεν αναπτύσσεται στο κενό αλλά μέσα σε ένα κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο. Ο μεσοπόλεμος αποτελεί το πέρασμα της ελληνικής κοινωνίας από την παραδοσιακή αυτορρυθμιζόμενη χρήση ουσιών στην κατάσταση εξάρτησης από ουσίες της νεωτερικότητας όπως η ηρωίνη, η κοκαΐνη κ.λπ. Αυτός είναι και ο λόγος που θεωρώ ότι η περίοδος αυτή έχει ιδιαίτερη αξία έρευνας και μελέτης».

Συνάντηση βλεμμάτων 

Ο εικαστικός Ηλίας Πούλος, του οποίου το έργο από το 2005 και μετά επικεντρώνεται στην έννοια της συλλογικής μνήμης, πήρε αυτά τα πορτρέτα και τα επεξεργάστηκε ανοίγοντας κανάλι αμφίδρομης επικοινωνίας με τον επισκέπτη. «Μου πήρε κάμποσο χρόνο να βρω πώς θα τα παρουσίαζα στο κοινό» λέει ο ίδιος και συνεχίζει: «Αυτό που με ενδιέφερε ήταν να υπάρξει ένας διάλογος με τον θεατή, να συναντηθεί το βλέμμα του με εκείνο του τοξικοεξαρτημένου». Γι’ αυτό τον λόγο προσανατολίστηκε στη σύνθεση των πορτρέτων με καθρέφτες. «Επέλεξα να αφαιρέσω κάποια τμήματα των φωτογραφιών και στο σημείο εκείνο να ενθέσω καθρέφτη. Με τον τρόπο αυτό τη στιγμή που ο θεατής κοιτάζει τη φωτογραφία έχει την αίσθηση ότι τον κοιτάζει κι εκείνη». 

Κάθε πορτρέτο της εγκατάστασης του Ηλία Πούλου είναι και μια κατάδυση στις ιστορίες ανθρώπων που πέρα από τα προσωπικά τους αδιέξοδα προσπάθησαν μέσα από τις ουσίες να διαχειριστούν καταστάσεις ξεριζωμού, απώλειας και θανάτου που συνεπάγονταν ο Α΄ Παγκόσμιος Πολέμος και η Μικρασιατική Καταστροφή. 

Η επιμελήτρια της έκθεσης Ηρα-Ηλιάνα Παπαδοπούλου σημειώνει μεταξύ άλλων στο κείμενό της που συνοδεύει τον κατάλογο της έκθεσης: «Ο Πούλος συνομιλεί με τα αινιγματικά πρόσωπα των φωτογραφιών. Ακούει τις ιστορίες τους και θέλει να τους δώσει χώρο για να μιλήσουν. Να τα δούμε, να τα ακούσουμε. Να μη φοβηθούμε να τα κοιτάξουμε κατάματα. Να μη φοβηθούμε το σκοτάδι τους. Να αντιληφθούμε ότι το “Αλλο” είναι ο δικός μας κρυμμένος φόβος. Η δική μας αδυναμία να σταθούμε απέναντι σε οτιδήποτε δεν μπορούμε να καταλάβουμε. Ομως αυτό που δεν ακούμε, αυτό που δεν θέλουμε να ακούμε, αυτό που δεν βλέπουμε, αυτό που δεν θέλουμε να βλέπουμε είναι εκεί. Είναι εκεί και μας κοιτάζει».

Πρόγραμμα εκδηλώσεων

8 Ιουνίου 

19.00 Εγκαίνια έκθεσης

19.30 Ανοιχτή συζήτηση:

«Η χρήση τοξικών ουσιών και η εξάρτηση από αυτές ως αντικείμενο έρευνας και καλλιτεχνικής δημιουργίας». Συμμετέχουν: Κωνστάνς Αθανασιάδου (ψυχαναλύτρια), Γιώργος Χρ. Ζέρβας (σκηνοθέτης), Βίκυ Μαλισόβα (ψυχαναλύτρια), Ηρα-Ηλιάνα Παπαδοπούλου (κοινωνιολόγος, επιμελήτρια), Ηλίας Πούλος (εικαστικός), Δημήτρης Υφαντής (κοινωνιολόγος, ερευνητής)

21.30 Ρεμπέτικη βραδιά: Δεκαπέντε ρεμπέτικα τραγούδια που αναφέρονται ή αναφέρουν την «πρέζα», με την κομπανία Ραστ Χιτζάζ 

26 Ιουνίου – Παγκόσμια ημέρα κατά των ναρκωτικών

20.00 

Προβολή του ντοκιμαντέρ «Tώρα κάνω όνειρα, 18 Ανω: τέχνη και ψυχοθεραπεία 
στην απεξάρτηση» του Γιώργου Χρ. Ζέρβα

21:30 Ανοιχτή συζήτηση: 

«Η θεραπευτική αντιμετώπιση των εξαρτήσεων σε αόριστο και ενεστώτα χρόνο». Συμμετέχουν: Φοίβος Ζαφειρίδης (ψυχίατρος, πρώην αναπληρωτής καθηγητής ΑΠΘ και επιστημονικός υπεύθυνος προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας του ΑΠΘ), Κατερίνα Μάτσα (ψυχίατρος, πρώην επιστημονική υπεύθυνη προγράμματος 18 Ανω / ΨΝΑ), Δημήτρης Πλουμπίδης (ψυχίατρος, πανεπιστημιακός)

INF0

Victoria Square Project (Ελπίδος 13, πλατεία Βικτωρίας), 8-30/6. 

Tρ. & Πεμ.: 11.00-19.00, Τετ. & Παρ.:17.00-20.00, Σάββ. & Κυρ.: 11.00-17.00, είσοδος ελεύθερη