Παρέμβαση ΠτΔ για τα δικαιώματα: Τι… υπενθυμίζει προς κάθε κατεύθυνση

Με ένα αναλυτικό άρθρο για τη Δημοκρατία, το κράτος δικαίου και τα δικαιώματα, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου αφήνει τις απαραίτητες νύξεις προς κάθε κατεύθυνση σχετικά με τη βίαιη περιστολή των συλλογικών και ατομικών δικαιωμάτων που λαμβάνει χώρα τους τελευταίους μήνες με αφορμή την πανδημία.

Στο άρθρο της στην Εφημερίδα των Συντακτών, η κ. Σακελλαροπούλου τονίζει ότι «τα δικαιώματά μας, στην εξαιρετική συνθήκη της πανδημίας, τελούν σε καθεστώς διακινδύνευσης και χάνουν την αυταξία τους. Εχουμε πια εισέλθει σε περίοδο επώδυνων πλην αναγκαίων συμβιβασμών και σταθμίσεων».

Υπενθυμίζει όμως ότι «οι περιορισμοί στην ελευθερία μας παραμένουν έκτακτοι και προσωρινοί».

Μάλιστα, αναφερόμενη σε «λαϊκιστικές κυβερνήσεις» και στην οξύμωρη έννοια της «ανελεύθερης δημοκρατίας», χωρίς βεβαίως να κατονομάζει τις χώρες που εννοεί, σημειώνει ότι «οι κυβερνώντες υπονομεύουν, άμεσα ή έμμεσα, τις μείζονες εγγυήσεις του κράτους δικαίου: την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης, την ακαδημαϊκή ελευθερία, την ελευθεροτυπία και την ελεύθερη έκφραση. Ομως δημοκρατία χωρίς κράτος δικαίου δεν νοείται. Και η Ευρώπη είναι πάνω από όλα μια Ενωση δικαίου».

«Την επόμενη μέρα προέχει η αμέριστη στήριξη των πιο αδύναμων κοινωνικών ομάδων και η διατήρηση της κοινωνικής συνοχής. Στην εποχή της πανδημίας δεν κρίνεται μόνο η ατομική και η δημόσια υγεία, αλλά και η εμπιστοσύνη μας στην πολιτεία και τους θεσμούς της», καταλήγει η κ. Σακελλαροπούλου, υπενθυμίζοντας προς όσους πιθανόν ικανοποιούνται από τις συνθήκες ανελευθερίας που επικρατούν τους τελευταίους μήνες ότι «τα όρια ανάμεσα στη διαφύλαξη του υπέρτερου δημοσίου συμφέροντος και στην αναίρεση των δικαιωμάτων μας είναι κάποιες φορές λεπτά».

Διαβάστε όλο το άρθρο:

Δημοκρατία, κράτος δικαίου και δικαιώματα

Η σχέση δημοκρατίας και δικαιωμάτων έχει μεγάλο βάθος, θεωρητικό και ιστορικό. Στη μεταπολεμική ανάδυση και εμπέδωση του κράτους δικαίου, μετά την τραυματική εμπειρία των δύο παγκοσμίων πολέμων και ιδίως τη ναζιστική θηριωδία, ο νομοθέτης δεσμεύεται από κανόνες αυξημένης τυπικής ισχύος και τα δικαιώματα συγκροτούν τους πιο ισχυρούς λόγους που μπορούμε να αντιτάξουμε σε κάθε καταπίεση.

Σε αυτή την περιεκτική αντίληψη για τη δημοκρατία οι μειοψηφίες θωρακίζονται απέναντι στην τυραννία της πλειοψηφίας, ενώ τα θεσμικά αντίβαρα, η διάκριση των εξουσιών και ο έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων, θέτουν όρια στη λαϊκή κυριαρχία και την κρατική εξουσία.

Τα δικαιώματα δεν εξαντλούνται σε εφήμερες νομικές κατασκευές, αντιθέτως φέρουν καθολικές ηθικές και πολιτικές αξιώσεις. Είναι σημεία του σύγχρονου ανθρωπισμού που δεν καθορίζουν μόνο τον νομικό μας πολιτισμό, αλλά και τον ίδιο τον τρόπο της ζωής μας.

Γνωρίζουμε ωστόσο καλά, ήδη από τις νεωτερικές τους καταβολές, ότι το υψηλό ιδανικό των δικαιωμάτων δύσκολα εκπληρώνεται. Η τυπική κατοχύρωσή τους κρύβει ουσιαστικές ανισότητες και η διεκδίκησή τους αποδεικνύεται μια συνεχής πρόκληση. Τα δικαιώματα αναπνέουν και ζουν μέσα στις εντάσεις και τις συνθήκες του πραγματικού. Η Ευρώπη σήμερα μοιάζει να βρίσκεται μακριά από την αισιοδοξία και την ευμάρεια των αρχών του αιώνα μας. Η οικονομική κρίση της τελευταίας δεκαετίας έπληξε τα πιο ευάλωτα κοινωνικά στρώματα και τα παροχικά δικαιώματα, τις υλικές προϋποθέσεις της αυτονομίας μας.

Στο μεταναστευτικό και το προσφυγικό ζήτημα δοκιμάστηκε η αλληλεγγύη της Ενωσης και στο προσκήνιο εμφανίστηκαν διαιρέσεις και διαλυτικές τάσεις μεταξύ των μελών της. H αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και η εφαρμογή της Πράσινης Συμφωνίας είναι πλέον ζήτημα επιβίωσης και όχι πολυτέλειας. Οι πρόσφατες τρομοκρατικές επιθέσεις στη Γαλλία και την Αυστρία κυοφορούν βίαιες πολιτισμικές συγκρούσεις, οι οποίες απειλούν ανοιχτά την ελευθερία και την πολιτική μας συγκρότηση. Η πανδημία του κορονοϊού όξυνε τις αντιθέσεις και επέφερε μια σειρά περιορισμών στις ατομικές μας ελευθερίες.

Στην αλληλουχία αυτών των επάλληλων κρίσεων βρήκαν πολλοί την ευκαιρία να αμφισβητήσουν τη φιλελεύθερη δημοκρατία στο όνομα ενός νέου εθνοκεντρικού προστατευτισμού. Ο ευρωσκεπτικισμός είναι μια παραλλαγή της αντίδρασης στην παγκοσμιοποίηση και υποκινεί την εσωστρεφή αναδίπλωσή μας στη δήθεν εθνική ασφάλεια. Σε αυτό το κλίμα της διάχυτης καχυποψίας αναδεικνύεται η οξύμωρη έννοια της «ανελεύθερης δημοκρατίας» (illiberal democracy), ειδικά σε χώρες με αδύναμη δικαιοκρατική παράδοση. Στη λαϊκιστική στρέβλωση της δημοκρατίας η λαϊκή βούληση συγχέεται με τη βούληση της πλειοψηφίας. Οι κυβερνώντες υπονομεύουν, άμεσα ή έμμεσα, τις μείζονες εγγυήσεις του κράτους δικαίου: την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης, την ακαδημαϊκή ελευθερία, την ελευθεροτυπία και την ελεύθερη έκφραση. Ομως δημοκρατία χωρίς κράτος δικαίου δεν νοείται. Και η Ευρώπη είναι πάνω από όλα μια Ενωση δικαίου.

Η χρονιά που έφυγε έφερε πολλές αντιξοότητες. Τα δικαιώματά μας, στην εξαιρετική συνθήκη της πανδημίας, τελούν σε καθεστώς διακινδύνευσης και χάνουν την αυταξία τους. Εχουμε πια εισέλθει σε περίοδο επώδυνων πλην αναγκαίων συμβιβασμών και σταθμίσεων. Η προτεραιότητα στην προστασία της υγείας και της ζωής μας είναι μια αυτονόητη, νομικά και ηθικά, επιλογή. Πολύ περισσότερο που οι περιορισμοί στην ελευθερία μας παραμένουν έκτακτοι και προσωρινοί.

Εναποθέσαμε ξανά τις ελπίδες μας στο κράτος, στο Εθνικό Σύστημα Υγείας και τους ανθρώπους που το υπηρετούν με αυταπάρνηση. Αντιληφθήκαμε, στην υγειονομική κρίση, τη μεγάλη αξία και της άλλης όψης των δικαιωμάτων, που είναι τα καθήκοντά μας προς τον άλλο, το χρέος της αλληλεγγύης και της φροντίδας. Τα όρια όμως ανάμεσα στη διαφύλαξη του υπέρτερου δημοσίου συμφέροντος και στην αναίρεση των δικαιωμάτων μας είναι κάποιες φορές λεπτά. Την επόμενη μέρα προέχει η αμέριστη στήριξη των πιο αδύναμων κοινωνικών ομάδων και η διατήρηση της κοινωνικής συνοχής. Στην εποχή της πανδημίας δεν κρίνεται μόνο η ατομική και η δημόσια υγεία, αλλά και η εμπιστοσύνη μας στην πολιτεία και τους θεσμούς της.