Μέσα σε δύο μέρες υπήρξα μάρτυρας δύο διαφορετικών περιστατικών βίας. Το πρώτο στο λιμάνι του Πειραιά, Ακτή Τζελέπη, το άλλο έξω από τα διασκεδαστήρια του Ψυρρή. Δύο περιστατικά διαφορετικά, με διαφορετικούς πρωταγωνιστές, αλλά με κοινό παρονομαστή τους θεατές. Και το πρόβλημα έγκειται εκεί ακριβώς· στο ότι έμειναν θεατές.
Γυρνώντας από την δουλειά μου και περπατώντας στην αποβάθρα του λιμανιού, είδα και βιντεοσκόπησα δύο λιμενικούς να επιτίθενται χωρίς καν αφορμή σε έναν πολίτη ο οποίος καθόταν σε έναν κάβο κοιτώντας προς τη θάλασσα. Μετανάστης από την Αφρική που θέλει αλλά δεν μπορεί να φύγει –«Δουβλίνο II» γαρ… Τον πλησίασαν λοιπόν από πίσω και άρχισαν να τον τραβολογάνε βρίζοντας και σφαλιαρίζοντάς τον. Τις διαμαρτυρίες μου απλά τις αγνόησαν, και το μόνο που μου έμεινε στο τέλος να κάνω, αφού τον πέταξαν έξω από το λιμάνι απειλώντας τον ότι αν τον ξανάβλεπαν θα τον σκότωναν, ήταν να προσπαθήσω να συμπαρασταθώ σε αυτόν τον άνθρωπο που τόσο ταπεινώθηκε και κακοποιήθηκε από τα όργανα της τάξης. Του πήρα καναδυό μπίρες και καθίσαμε λιγάκι να μιλήσουμε. Κανείς από τους υπόλοιπους παρευρισκόμενους δεν μίλησε ούτε κατά την διάρκεια της επίθεσης, ούτε μετά, ούτε την ώρα που εγώ φώναζα διαμαρτυρόμενη.
Την επόμενη ακριβώς μέρα, στην πλατεία του Ψυρρή έγινα μάρτυρας ενός ακόμα –χειρότερου– περιστατικού. Στην γεμάτη με Αθηναίους που διασκέδαζαν πλατεία Ηρώων κάποιοι μαγαζάτορες μαζί με μπράβους (κρίνοντας από την εμφάνιση και την συμπεριφορά τους) είχαν πιάσει ένα νεαρό παιδί για το οποίο ισχυρίζονταν ότι κάτι είχε κλέψει. Αντί να φωνάξουν την αστυνομία, τον είχαν βάλει κάτω –γύρω στα 15 άτομα– και τον κλωτσούσαν με μανία στο σώμα και στο κεφάλι. Εκείνος είχε κουλουριαστεί και προσπαθούσε εις μάτην να προφυλαχτεί. Κανείς από τους διασκεδαζόμενους στα γύρω ρακάδικα δεν αντέδρασε –μα όλοι ανεξαιρέτως κοιτούσαν… Το θέαμα μου θύμισε ρωμαϊκή αρένα. Ενστικτωδώς, έτρεξα προς το μέρος τους για να τους σταματήσω. Το μίσος τους ήταν τέτοιο που αυτομάτως κινήθηκαν απειλητικά εναντίον μου. «Αυτά στην γειτονιά σου κοπελιά», «Μην ανακατεύεσαι»… Ο φίλος μου μπήκε στη μέση, τραβώντας με και προσπαθώντας να τους απωθήσει, και, αφού βρήκαμε καταφύγιο σε ένα φαγάδικο, χρειάστηκε να υποστούμε τους τραμπουκισμούς των μπράβων για 40 περίπου λεπτά. Τόσο τους πήρε για να βαρεθούν και να μας αφήσουν ήσυχους. Και ο κόσμος συνέχιζε να διασκεδάζει ασυγκίνητος.
Ήταν από τις πιο τρομακτικές στιγμές της ζωής μου. Οι δύο μπράβοι έκοβαν βόλτες έξω από το μαγαζί. Μας κοίταζαν απειλητικά, μπήκαν μάλιστα μέσα κάποια στιγμή, έκατσαν στο διπλανό τραπέζι και άρχισαν να μας βρίζουν σαν να μην ήμασταν εκεί. «Έρχεται το ζευγαράκι ζευγαράκια να μας πει τι θα κάνουμε, τα μαλακισμένα», «Εγώ θέλω να τη βιάσουν, να δούμε τι θα λέει μετά». Τέτοιος τραμπουκισμός.
Δεν έχω να πω πολλά για την βία (και προφανώς αναφέρομαι στην βία που υπερβαίνει το όριο της αυτοάμυνας) που κάποιοι άνθρωποι θεωρούν ότι έχουν δικαίωμα να ασκούν επειδή το βιος τους απειλείται. Ειδικά μετά την παραληρηματική κατασυκοφάντηση και στοχοποίηση των μεταναστών από τα ΜΜΕ, το απερίγραπτο πογκρόμ της κυβέρνησης σε βάρος τους, και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, έχει επέλθει η πλήρης απενοχοποίηση αυτής της μορφής βίας. Ωστόσο, ο τραμπουκισμός και ο εκφοβισμός όσων εκφράζουν την αντίθεσή τους και η απάθεια του συνόλου των παρισταμένων με σοκάρει βαθύτατα και με ανησυχεί.
Το να επιτίθεσαι σε κάποιον γιατί σου έκανε κάτι –αν και αυτονοήτως καταδικαστέο και παράνομο– ενέχει τουλάχιστον ένα στοιχείο ενστικτώδους αυτοάμυνας. Το να κάθεσαι, όμως, και να ανέχεσαι να ξυλοκοπείται και να λιντσάρεται κάποιος –αθώος ή ένοχος, δεν έχει καμία σημασία– μπροστά στα μάτια σου ενώ εσύ πίνεις τα ούζα σου είναι πραγματικός ξεπεσμός. Δεν το χωράει ο νους μου ότι μπορεί κάποιος να βλέπει αυτή την κατάφωρη αδικία, αυτή την χυδαία παραβίαση των θεμελιωδών δικαιωμάτων ενός ανθρώπου και να μην αντιδρά. Είναι η απόλυτη αποχαύνωση του πολίτη. Για την ακρίβεια κάπου εκεί χάνεται ολωσδιόλου η έννοια του πολίτη. Ο θεατής δεν είναι πολίτης· δεν μετέχει, απλά υπάρχει.
Ο πολίτης είναι έννοια ενεργητική. Ο πολίτης μετέχει του κοινωνικού συνόλου και γι’ αυτό αποκτά δικαιώματα και υποχρεώσεις. Για την ακρίβεια η συμμετοχή στα κοινά δεν είναι κάτι που επιλέγουμε. Είναι υποχρέωση! Οι σύγχρονες κοινωνίες δυτικού τύπου έχουν στηριχτεί σε μία υπόρρητη υπόσχεση ευημερίας, ασφάλειας και προστασίας των δικαιωμάτων μας. Αυτό δυστυχώς λειτούργησε αποχαυνωτικά με αποτέλεσμα οι πολίτες να θεωρούν τα ατομικά τους δικαιώματα δεδομένα. Και για υποχρεώσεις, ούτε λόγος! Σε αυτή την φενάκη της δημοκρατίας οφείλεται σε μεγάλο βαθμό η πλήρης απο-πολιτικοποίηση, ειδικά της γενιάς των σημερινών τριαντάρηδων. Ακούω συχνά από γνωστούς και φίλους «Δεν με ενδιαφέρει η πολιτική» ή «Δεν ασχολούμαι με την πολιτική» και γίνομαι έξαλλη. Η πολιτική δεν είναι σπορ ή χόμπι για να το επιλέξεις. Είναι η ζωή η ίδια, τουλάχιστον για όποιον ζει σε οργανωμένες αστικές κοινωνίες. Το ότι έχουμε παραχωρήσει κάποιες αρμοδιότητες σε αντιπροσώπους δεν σημαίνει ότι η δική μας υποχρέωση αρχίζει και τελειώνει στις εκλογές. Όχι, οι πολίτες πάντα και παντού οφείλουν να ελέγχουν τους θεσμούς και να απαιτούν την ορθή λειτουργία τους, να ελέγχουν τα όργανα του κράτους και να εναντιώνονται στις καταχρήσεις της εξουσίας, να υπερασπίζονται τα αδύναμα μέλη της κοινωνίας.
Ο δημόσιος διάλογος, χειραγωγούμενος από τα ΜΜΕ, έχει εξισώσει όλες τις μορφές βίας παρουσιάζοντάς τες σαν κάτι ενιαίο το οποίο όλοι καλούμαστε να καταδικάζουμε ως εχθρό της δημοκρατίας, του διαλόγου και της ελευθερίας. Οι διάφορες μορφές βίας όμως δεν είναι ίδιες ούτε ποιοτικά ούτε ως προς τις επιπτώσεις τους για την δημοκρατία. Είναι πολύ διαφορετική η βία η οποία προέρχεται από το ίδιο το κράτος (βίαιη καταστολή διαδηλώσεων) από αυτήν που ασκείται από τους πολίτες ως ενστικτώδης μορφή αντίδρασης και διαμαρτυρίας (γιαουρτώματα και αποδοκιμασίες πολιτικών). Η βία στα γήπεδα είναι ποιοτικά διαφορετική από τα μαχαιρώματα μεταναστών από μέλη της Χρυσής Αυγής. Αυτή η ισοπέδωση και η άκριτη καταδίκη της βίας «από όπου κι αν αυτή προέρχεται», όπως κάθε τόσο ακούμε διάφορα κόμματα να δηλώνουν, έχει οδηγήσει τους πολίτες στην παθητικότητα. Αλλά η βία μπορεί να καταδικαστεί μόνο έμπρακτα, όταν κάποιος ξυλοκοπείται μπροστά στα μάτια σου. Και αυτή η έμπρακτη καταδίκη δεν είναι πράξη ελεημοσύνης αλλά πράξη πολιτική. Διότι η αλληλεγγύη είναι ίσως το σημαντικότερο, το πιο εγγενές χαρακτηριστικό των πολιτών.
Έτσι, όσοι βρίσκονταν εκείνη την ημέρα στην πλατεία του Ψυρρή και δεν αντέδρασαν, απλά δεν είναι πολίτες. Ό,τι κι αν τους συμβεί από εδώ και πέρα τους αξίζει. Το κέρδισαν!
της Άννας Παπουτσή
