Μία ιστορία για τον αξέχαστο Μάνο και την προσωπική του ιστορία όταν επιβλήθηκε στην Ελλάδα η Χούντα. Πολλές φορές διώχθηκε για τις ιδέες του εκείνο το διάστημα. Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος, – που ήταν ίσως ο πιό κοντινός του άνθρωπος από το 1966 – μέσα από τις προσωπικές του μνήμες, αλλά και τις μνήμες των συζύγων του, μας προσφέρει ένα απολαυστικό ανάγνωσμα που διατρέχει όλη την πολιτική και καλλιτεχνική ιστορία της Ελλάδας.
Απόσπασμα:
«Στις 21 Απριλίου του 1967 που έγινε ΤΟ πραξικόπημα των συνταγματαρχών, βρισκόμουνα στη Γερμανία, όπου παρέμεινα ως το καλοκαίρι. Ο Μάνος, όμως, του ΣΦΕΜ και των Λαμπράκηδων, ο Μάνος του Θεοδωράκη και του «Γ’ Παγκόσμιου», τι έκανε;
Η Μάρω Λήμνου θυμάται: «Στις 21 Απριλίου, ο Μάνος επρόκειτο να κάνει τη δεύτερη ή τρίτη συναυλία του, για τα “Νέγρικα”, στην Αθήνα. Θα την οργάνωνε, νομίζω, η “Πανσπουδαστική”. Η συναυλία, φυσικά, δεν έγινε. Έγιναν άλλα:
Τα χαράματα, ήρθε στο σπίτι μας ένας φίλος, ο Κώστας Μανίκας, και μας ειδοποίησε για το πραξικόπημα. Ο Μάνος σηκώθηκε αμέσως και έφυγε, με τα πόδια, για τους Αγίους Αναργύρους, όπου ήταν το σπίτι του πατέρα μου.
Στη Φιλιππουπόλεως έμεινα εγώ με την Κωνσταντίτσα. Της λέω, πρωί πρωί: “Έγινε δικτατορία. Ο Μάνος έφυγε στον πατέρα μου. Πρόσεχε, όταν σε ρωτούν, να λες ότι δεν ξέρεις πού πήγε”. “Δηλαδή, η συναυλία δε θα γίνει;” με ρώτησε όλο παράπονο η Κώνσταντίτσα. Έπιασα τα γέλια. “Δε θα γίνει, δυστυχώς, Κωνσταντίτσα μου…”
Για μερικές ημέρες, ο Μάνος έμεινε στο σπίτι του πατέρα μου και, μόλις είδε ότι τα πράγματα είχαν αρχίσει να καλμάρουν, ξαναγύρισε κοντά μας. Περνούσαν, όμως, οι μέρες και βλέπαμε ότι οι φίλοι μας, ένας ένας, εξαφανίζονταν – συλλαμβάνονταν. Στις αρχές Αυγούστου, μάλιστα, συνελήφθη ο Σαββόπουλος.
Μόλις πιάσαν το Σαββόπουλο, τα χρειαστήκαμε, γιατί εκείνη την εποχή απαγορευόταν να φιλοξενείς κάποιον δίχως άδεια. Κι εμείς φιλοξενούσαμε το Διονύση. Στις 21 Αυγούστου, πιάνουν και το Θεοδωράκη. Ο κλοιός στενεύει γύρω μας. Οπότε, ο Μάνος αποφασίζει να φύγει στο εξωτερικό. Ιταλία και μετά στην Αγγλία.
Τα καταφέρνει το Σεπτέμβρη και πάει. Αλλά οι Αρχές τον καταζητούν. Eiναι μπλεγμένος στην ιστορία των “30”. Δυο αστυνομικοί με πολιτικά κόβουν βόλτες, νύχτα μέρα, έξω από το σπίτι μας. Εμένα μου παίρνουν το διαβατήριο.
Ο Μάνος, στο Λονδίνο, μένει στο σπίτι του Κεν Σπακ. Εγώ καταφέρνω να βγάλω ένα “λαισέ-πασσέ” από την Κυπριακή πρεσβεία και το Νοέμβρη, που έρχονται τα πεθερικά μου και εγκαθίστανται στο σπίτι μας —η Μυρσίνη είναι βρέφος—, φεύγω στην Ιταλία, γιατί για την Αγγλία δε μου δίνουν άδεια.
Στη Ρώμη συναντάω το Φώντα και άλλους φίλους. Αλλά και πάλι δε μου δίνουν άδεια για την Αγγλία. Έτσι, πάω στο Παρίσι, όπου βρίσκω τον Γκιώνη και τον Κουνάδη, κι από κει, επιτέλους, καταφέρνω να περάσω στην Αγγλία και να φτάσω στο Λονδίνο.
Τις μέρες του Λονδίνου δε θα τις ξεχάσω ποτέ. Ήταν οι φριχτότερες που είχα ζήσει ως τότε! Μέναμε σε ένα δωματιάκι —ο Κεν μας έδιωξε από το σπίτι του— και βουλιάζαμε, όλο και πιο πολύ, στη φτώχεια, στη μιζέρια και στην γκρίνια.
Πεινούσαμε! Εγώ, μια φορά, πήγα να κάνω μπάνιο και λιποθύμησα από την πείνα. Ο Μάνος γύριζε όλο το Λονδίνο με τα πόδια, για να συναντήσει κανένα φίλο και να του ζητήσει τσιγάρο. Είχαμε φτάσει στο νυν και αεί…
Μπροστά σ’ αυτή την κατάσταση, ο Μάνος αποφάσισε να πιάσει δουλειά —να παίζει μπουζούκι σε κυπριακά εστιατόρια. Δεν μπορούσε, όμως. ‘Ηταν υπερήφανος. Εγώ του ’λεγα να κάνει υπομονή και να πάει, αλλά, από την άλλη, τον δικαιολογούσα, ήταν φριχτή η κατάσταση εκεί με τους Κύπριους.
Ευτυχώς, δούλευα εγώ και εξασφαλίσαμε ένα κομμάτι ψωμί. Έκανα μαθήματα, αγγλικά, στη Μαρίζα Κωχ και το κορίτσι μου ’δίνε πολύ περισσότερα απ’ όσο άξιζαν τα μαθήματα, για να μπορούμε να τα φέρνουμε κάπως βόλτα.
Το φοβερότερο με τους Κύπριους ταβερνιάρηδες, όπου πήγαινε ο Μάνος να ζητήσει δουλειά, ήταν ότι ήθελαν να μας κάνουν επίδειξη. Μας βάζανε και τρώγαμε καταπληκτικά φαγητά, κρέατα και τέτοια και ροδάκινα από την Κένυα, χειμώνα καιρό. Και τρώγαμε καλά, και την άλλη μέρα δεν είχαμε μπουκιά να βάλουμε στο στόμα μας.
Τότε, μ’ αυτή τη φοβερή κατάσταση και μια εξίσου φοβερή ένταση στις σχέσεις μας, φεύγει ο Μάνος, ύστερα από εξάμηνη παραμονή στο Λονδίνο, και γυρίζει στην Αθήνα».
Απόσπασμα από το βιβλίο του Λευτέρη Παπαδόπουλου «Μάνος Λοΐζος»
